De opkomst van de Ecosofie

Een poosje terug heeft Letslid George tijdens het Letscafé een lezing over Ecosofie gegeven. Het was een interessante en interactieve lezing en George heeft er warme herinneringen aan. Was je niet in de gelegenheid om de lezing bij te wonen of smaakt het naar meer? In deze blog laten we George nogmaals aan het woord:

Als men anno 2023 googelt op de term ‘ecosofie’ dan ziet men niet veel resultaten. Het is een onbekend begrip en weinigen zullen ervan hebben gehoord. Toch is het heel goed mogelijk dat deze term over tien jaar in de woordenboeken is opgenomen. De belangrijkste reden hiervan is dat men in de ecosofie richtlijnen kan vinden om de economie zodanig te transformeren dat zij weer in overeenstemming is met onze planeet en de Natuur. Deze komt centraal te staan, vandaar de hoofdletter. De mens wordt beschreven als een wezen dat in economisch opzicht keuzes maakt, deel uitmaakt van de Natuur en ten diepste streeft naar betekenis en zingeving. Zo kunnen respectievelijk drie gebieden worden onderscheiden, weergegeven door de symbolen E (economie), N (Natuur) en F (filosofie en betekenis).

Symbool E: economie.
Het moge duidelijk zijn dat er grote ‘weeffouten’ zitten in het hele economische systeem als zodanig, een systeem dat van alles de prijs kent maar van niets de werkelijke waarde. Het leidt aantoonbaar niet alleen tot sociaal-economische ongelijkheid en onrechtvaardigheid maar ook tot onduurzaam gedrag dat geen rekening houdt met de ecologische randvoorwaarden van de planeet.

Symbool N: de Natuur
In dit domein gaat het om de meer exacte wetenschappen als ecologie, milieukunde, biologie en klimaatwetenschap. In de ecosofie zoals deze nog moet worden ontwikkeld staat de Natuur centraal. Deze wordt opgevat als holistisch, heilig, een leermodel en leermeester. Hierbij wordt uitgegaan van een belangrijk permacultureel principe, namelijk het met de natuur meewerken in plaats van er tegenin en haar te zien als iets ondergeschikts. Een passende houding ten aanzien van de Natuur is verwondering en willen onderzoeken. Daar kan, mag en moet de economie nog heel veel van leren.

Symbool F: filosofie en betekenis
Dit is het domein van alles wat het leven een diepere betekenis kan geven. In de ruimste zin gaat het hier over bewustwording zoals deze nader gestalte krijgt in de vorm van religie, godsdienst, spiritualiteit e.d. Bij de verdere ontwikkeling van de ecosofie is het van belang niet zozeer gericht te zijn op het vinden van antwoorden maar op het stellen van de juiste vragen. Bij dit domein heeft de mens fundamenteel de keuze uit twee opties:
1. De kosmos, het leven op aarde, de mens zelf: dit alles is er toevallig. M.a.w. wat wij als mensen ervaren als ‘de realiteit’ had er ook net zo goed niet kunnen zijn hoewel het moeilijk is zich hierbij iets voor te stellen. Er is geen diepere bedoeling en betekenis.
2. Alles is er niet toevallig, de werkelijkheid waarvan we deel uitmaken heeft een bepaald doel en dus een diepere betekenis.

In het belang van duurzaamheid wordt gekozen voor de tweede optie. Daar is een reden voor en deze heeft te maken met het denken op korte termijn versus het denken op lange termijn. Als men uitsluitend op korte termijn denkt en er van overtuigd is het individuele bewustzijn eindigt met de dood, dan zal de mens ook geloven dat het effect zijn ecologische voetafdruk niet of nauwelijks terugslaat op hemzelf, hoe groot deze voetafdruk ook is. Dit is namelijk meer een effect op de lange termijn en tegen die tijd is hij er toch niet meer, althans dat is de veronderstelling. ‘Na ons komt de zondvloed’. In het lange termijn denken echter worden alle opties opengehouden en is het mogelijk dat de mens, zowel collectief als individueel gezien, alle gevolgen ondervindt van alles wat hij heeft veroorzaakt, ook in ethisch en ecologisch opzicht. De religieuze mens zal dat wat de mens overkomt wellicht ervaren als een ‘straf van God’ terwijl men hierin ook een op de lange termijn neutraal werkend oorzaak-gevolg mechanisme kan zien dat tevens de ruimte biedt het leven als een (soms harde) leerschool te zien.

Economie en de Natuur
In de ecosofie is het de Natuur die centraal komt te staan en daarom dient de economie zich op haar te richten met name waar het gaat om duurzaamheid en ecologische kringlopen. Gelukkig zijn er hoopvolle ontwikkelingen. Het idee van de ecologische kringlopen vindt men tegenwoordig terug in de noodzaak van de ‘circulaire economie’ en in een nieuw vak dat in de jaren 80 van de vorige eeuw is ontstaan: de ecologische economie (‘ecological economics’). Wat het zo gevaarlijke concept van de door eindeloze schulden aangedreven ‘eindeloze economische groei’ betreft: het idee van ‘schuld’ zal men nergens in de natuur terugvinden evenmin zoiets als ‘eindeloze groei’. In de Natuur bestaat dat niet: alles wat groeit houdt immers een keer op te groeien. Behalve in de menselijke fantasie groeien bomen nu eenmaal niet tot in de hemel. Kortom, ook en met name voorde economie is er alle reden om de Natuur als voorbeeld en leermeester te zien.

Economie en betekenis
De ecosofie zou men kunnen zien als een combinatie van de drie domeinen E, N en F.
De Natuur staat centraal met aan weerszijden de E en de F. Tussen deze twee kan men een interessante tegenstelling zien, namelijk die tussen ‘materie’ en ‘geest’ ‘body’en ‘mind’, de wereld van tijd en ruimte versus de wereld van de eeuwigheid. Interessant is ook dat vandaag de dag door Kees Klomp (Hogeschool Rotterdam) een link wordt gelegd tussen de domeinen E en F, ontstaat er hier de ‘betekenis-economie’, terwijl Marnix Kluiters bezig is het idee van de ecosofie verder te ontwikkelen. Domein F heeft zeker voor de economie een boodschap en deze kan men zoeken in de sfeer van bewustwording, zelfbeheersing, matiging, consumindering, immaterialisme, onthechting e,d.

Natuur en betekenis
Zo men wil kan men in de Natuur het ‘goddelijke’ ontdekken. Of ‘intelligent design’. Het idee van reïncarnatie (recycling) van de mens is dan misschien minder vreemd dan men zou denken als men zich realiseert dat de Natuur zelf talloze ecologische kringlopen kent. Dat de mens deel uitmaakt van een onafzienbare reeks van oorzaken en gevolgen, van een natuurlijke kringloop van geboorte-dood-geboorte enzovoort kan worden opgevat als een zekere gevangenschap. Maar aan de andere kant ook juist als een eindeloze reeks van kansen op bewustwording en mogelijkheden tot ontwikkeling en bevrijding. Het lange termijn denken biedt de mogelijkheid van zelf-verduurzaming in zoverre de mens deel uitmaakt van een wereld die de onze overstijgt. Welke die andere wereld ook moge zijn, ook die is een onderdeel van de Natuur en wij mogen er zeker van zijn dat zij in haar ontwikkeling altijd streeft naar balans en harmonie, hoeveel tijd daarvoor ook nodig is. Dat is een groots perspectief.

Informatie en podcasts over ecosofie vind je op Ecosofie.net

Nieuwsblad NOF

Dit artikel is eerder verschenen in het Nieuwsblad Noordoost-Friesland, 9 september 2022